Objawy zaburzeń integracji sensorycznej: Rozpoznaj sygnały SI u dziecka

mogą być trudne do zidentyfikowania, ale zrozumienie ich objawów to pierwszy krok do zapewnienia odpowiedniego wsparcia. Ten artykuł pomoże Ci rozpoznać kluczowe sygnały, które mogą wskazywać na problemy z przetwarzaniem sensorycznym, zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Integracja sensoryczna w pigułce: jak mózg organizuje świat wokół nas?

Integracja sensoryczna to złożony proces neurologiczny, dzięki któremu nasz mózg odbiera, przetwarza i organizuje informacje płynące z różnych zmysłów dotyku, wzroku, słuchu, równowagi (układ przedsionkowy) oraz czucia głębokiego (propriocepcja). To dzięki niej potrafimy zrozumieć otaczający nas świat i adekwatnie na niego reagować. Kiedy ten proces przebiega sprawnie, możemy swobodnie poruszać się, koncentrować uwagę, uczyć się nowych rzeczy i nawiązywać relacje z innymi. Jest to fundament naszego codziennego funkcjonowania, często działający w tle, dopóki nie napotkamy trudności.

Gdy procesy zawodzą: skąd biorą się zaburzenia przetwarzania sensorycznego?

Kiedy procesy integracji sensorycznej nie przebiegają prawidłowo, mówimy o zaburzeniach przetwarzania sensorycznego (SPD). Oznacza to, że mózg ma trudności z efektywnym odbieraniem, interpretowaniem i reagowaniem na bodźce. W praktyce może to objawiać się na trzy główne sposoby: jako nadwrażliwość (hiperreaktywność), czyli nadmierna reakcja na bodźce; jako podwrażliwość (hiporeaktywność), czyli niedostateczna reakcja na bodźce; lub jako poszukiwanie sensoryczne, czyli aktywne dążenie do intensywnych wrażeń. Każda z tych form wpływa inaczej na codzienne życie i zachowanie.

Nadwrażliwość czy poszukiwanie wrażeń poznaj typy zaburzeń SI

Nadwrażliwość (hiperreaktywność): kiedy świat jest zbyt głośny, zbyt jasny i zbyt intensywny

Nadwrażliwość sensoryczna oznacza, że układ nerwowy reaguje zbyt intensywnie na bodźce, które dla większości osób są neutralne lub ledwo zauważalne. Osoby z tą formą zaburzenia mogą odczuwać świat jako przytłaczający i nieprzyjemny, co prowadzi do unikania pewnych sytuacji i bodźców. Moje doświadczenie pokazuje, że często objawia się to w bardzo konkretnych obszarach:

• Dotyk: Dziecko może reagować silnym dyskomfortem na delikatny dotyk, przytulanie, a nawet na metki ubrań czy szwy w skarpetkach. Unika kontaktu z wodą, piaskiem czy farbami.
• Słuch: Głośne dźwięki, takie jak odkurzacz, suszarka do włosów czy nagłe hałasy, mogą być dla niego niezwykle irytujące, prowadząc do zatykania uszu, płaczu lub ucieczki.
• Wzrok: Jasne światło, migające ekrany czy duża ilość bodźców wizualnych w otoczeniu mogą powodować dyskomfort, mrużenie oczu, a nawet rozdrażnienie.
• Ruch (układ przedsionkowy): Osoby nadwrażliwe mogą odczuwać lęk przed ruchem, wysokością, huśtawkami czy karuzelami. Choroba lokomocyjna jest również częstym objawem.

Podwrażliwość (hiporeaktywność): dlaczego niektóre dzieci nieustannie poszukują mocnych wrażeń?

Podwrażliwość sensoryczna to przeciwieństwo nadwrażliwości. Osoby z tą formą zaburzenia potrzebują znacznie silniejszych bodźców, aby w ogóle je zarejestrować. Często wydają się być "nieobecne" lub obojętne na to, co dzieje się wokół. Moje obserwacje wskazują na następujące zachowania:

• Dotyk: Mogą nie zauważać, że są brudne, mają skaleczenie lub coś przykleiło im się do skóry. Mają wysoki próg bólu i często poszukują intensywnych doznań, takich jak mocne uściski czy uderzanie ciałem o meble.
• Słuch: Mogą ignorować wołanie po imieniu, wydawać się niesłyszące lub mieć trudności z odróżnianiem dźwięków w hałaśliwym otoczeniu.
• Ruch (układ przedsionkowy): Uwielbiają intensywny ruch kręcenie się w kółko, huśtanie się bardzo wysoko, skakanie. Nie odczuwają zawrotów głowy i ciągle poszukują nowych doznań ruchowych.

Typ mieszany: czy można być jednocześnie nadwrażliwym i podwrażliwym?

Tak, to bardzo częsta sytuacja. Wiele osób z zaburzeniami integracji sensorycznej wykazuje cechy zarówno nadwrażliwości, jak i podwrażliwości. Może się to objawiać w różnych systemach sensorycznych na przykład dziecko może być nadwrażliwe na dźwięki, ale podwrażliwe na dotyk. Czasem też reakcje mogą się zmieniać w zależności od sytuacji, nastroju czy poziomu zmęczenia. To pokazuje, jak złożony jest to proces i jak indywidualne mogą być jego przejawy.

Szczegółowe objawy zaburzeń SI sygnały alarmowe dla każdego zmysłu

Zmysł dotyku: irytujące metki, unikanie przytulania i niechęć do brudzenia rąk

Problemy z przetwarzaniem bodźców dotykowych są jednymi z najczęściej obserwowanych objawów zaburzeń integracji sensorycznej. Mogą one znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie, od wyboru ubrań po interakcje społeczne.

• Nadwrażliwość (hiperreaktywność):
  • Silna niechęć do dotyku, szczególnie lekkiego i nieoczekiwanego.
  • Unikanie przytulania, głaskania, nawet przez bliskie osoby.
  • Drażnienie przez metki, szwy w ubraniach, określone faktury materiałów.
  • Niechęć do brudzenia rąk, unikanie zabaw piaskiem, farbami, plasteliną.
  • Nadmierna reakcja na ból, np. przy lekkim uderzeniu.
• Podwrażliwość (hiporeaktywność):
  • Niezauważanie brudu na skórze, ran czy siniaków.
  • Wysoki próg bólu dziecko może nie reagować na ból, który byłby dla innych znaczący.
  • Poszukiwanie intensywnych doznań dotykowych: mocne uściski, uderzanie ciałem o przedmioty, wkładanie różnych rzeczy do ust.
  • Brak reakcji na dotyk, sprawianie wrażenia, że "nic nie czuje".

Układ przedsionkowy (zmysł równowagi): problemy z huśtawką, choroba lokomocyjna i ciągła potrzeba ruchu

Układ przedsionkowy, odpowiedzialny za poczucie równowagi i orientację w przestrzeni, odgrywa kluczową rolę w naszym ruchu i postrzeganiu świata. Jego zaburzenia mogą prowadzić do szeregu trudności.

• Nadwrażliwość (hiperreaktywność):
  • Lęk przed ruchem, wysokością, huśtawkami, zjeżdżalniami.
  • Choroba lokomocyjna nudności i wymioty podczas jazdy samochodem, autobusem.
  • Niechęć do zmian pozycji ciała, np. przewrotów, obrotów.
  • Nadmierna ostrożność w ruchach, unikanie aktywności fizycznych wymagających koordynacji.
• Podwrażliwość (hiporeaktywność):
  • Uwielbienie intensywnego ruchu: kręcenie się w kółko, huśtanie się bardzo wysoko, skakanie.
  • Ciągła potrzeba ruchu, trudności z pozostaniem w miejscu.
  • Brak reakcji na zawroty głowy, nawet po intensywnym kręceniu się.
  • Poszukiwanie ekstremalnych doznań ruchowych.

Propriocepcja (czucie głębokie): niezgrabność ruchowa, potykanie się i potrzeba "ciężkich" zabaw

Propriocepcja, czyli czucie głębokie, informuje nas o położeniu i ruchu naszych kończyn oraz o sile mięśni. Jest kluczowa dla planowania i wykonywania ruchów. Moje obserwacje pokazują, że problemy z propriocepcją często manifestują się w sposób widoczny dla otoczenia.

Objawy związane z zaburzeniami propriocepcji mogą obejmować:

• Niezgrabność ruchową, częste potykanie się, upadki.
• Trudności z precyzyjnymi ruchami, np. zapinaniem guzików, pisaniem, rysowaniem.
• Nieświadomość siły nacisku dziecko może zbyt mocno ściskać przedmioty lub inne osoby.
• Potrzeba mocnego nacisku na ciało, np. poprzez "dociśnięcie" do ściany, spanie pod ciężką kołdrą.
• Upodobanie do "ciężkich" zabaw, takich jak pchanie, ciągnięcie, skakanie, turlanie się.
• Trudności z oceną odległości i przestrzeni.

Zmysł słuchu: zatykanie uszu na dźwięk odkurzacza i trudności ze skupieniem w hałasie

Przetwarzanie dźwięków jest fundamentalne dla komunikacji i orientacji w otoczeniu. Zaburzenia w tym obszarze mogą prowadzić do izolacji i problemów z koncentracją.

• Nadwrażliwość (hiperreaktywność):
  • Nadmierna reakcja na dźwięki: zatykanie uszu, płacz, ucieczka w odpowiedzi na hałas (odkurzacz, suszarka, syrena).
  • Lęk przed głośnymi, nieoczekiwanymi dźwiękami.
  • Trudności z filtrowaniem dźwięków słyszenie wszystkiego naraz, co utrudnia skupienie.
• Podwrażliwość (hiporeaktywność):
  • Ignorowanie wołania po imieniu, sprawianie wrażenia, że dziecko jest głuche.
  • Niska reakcja na dźwięki, nawet te głośne.
  • Potrzeba głośnego słuchania muzyki lub oglądania telewizji.
• Ogólne trudności: Problemy ze skupieniem uwagi w hałaśliwym otoczeniu, trudności z rozumieniem mowy w głośnym pomieszczeniu.

Zmysł wzroku: mrużenie oczu, rozpraszanie się przez bodźce wizualne i problemy z przepisywaniem z tablicy

Choć często myślimy o wzroku w kontekście ostrości widzenia, jego przetwarzanie sensoryczne obejmuje również wrażliwość na światło i zdolność do ignorowania nieistotnych bodźców wizualnych.

• Nadmierne pocieranie lub mrużenie oczu.
• Unikanie ostrego światła słonecznego lub sztucznego.
• Łatwe rozpraszanie się przez bodźce wizualne w otoczeniu (np. ruch, kolory, wzory).
• Problemy ze śledzeniem tekstu na stronie lub przepisywaniem z tablicy.
• Trudności z oceną odległości lub percepcją głębi.
• Nadmierne zainteresowanie błyszczącymi lub ruchomymi obiektami.

Zmysły smaku i węchu: wybiórczość pokarmowa i ekstremalne reakcje na zapachy

Nasze reakcje na smaki i zapachy są silnie związane z doświadczeniami sensorycznymi i mogą być źródłem znaczących trudności, zwłaszcza w kontekście jedzenia.

• Silna wybiórczość pokarmowa, często związana z teksturą, zapachem lub wyglądem jedzenia.
• Ekstremalne reakcje na określone zapachy (np. perfumy, jedzenie, środki czystości), które mogą wywoływać nudności lub silny dyskomfort.
• Unikanie pewnych potraw ze względu na ich konsystencję (np. grudki, papki).
• Nadmierne lub niedostateczne reakcje na smaki (np. preferowanie bardzo słonych lub bardzo kwaśnych potraw).
• Odruchy wymiotne przy próbie spożycia niektórych pokarmów.

Zaburzenia SI w różnych grupach wiekowych od niemowlaka do dorosłego

Niemowlę i małe dziecko (0-3 lata): na co zwrócić uwagę w najwcześniejszych etapach rozwoju?

Już od pierwszych miesięcy życia można zaobserwować sygnały wskazujące na potencjalne trudności z integracją sensoryczną. Wczesna identyfikacja jest kluczowa dla zapewnienia odpowiedniego wsparcia.

• Ekstremalne reakcje na dotyk (np. niechęć do kąpieli, przebierania) lub dźwięki (nadmierny płacz przy głośniejszych odgłosach).
• Trudności z karmieniem problemy z ssaniem, żuciem, akceptacją różnych tekstur pokarmów.
• Opóźniony rozwój ruchowy trudności z przewracaniem się, siadaniem, raczkowaniem, chodzeniem.
• Nadmierny lub niedostateczny płacz, trudności z samoregulacją emocji.
• Nadmierna lub zbyt mała aktywność ruchowa, brak poczucia bezpieczeństwa w ruchu.
• Unikanie kontaktu wzrokowego lub nadmierne zainteresowanie bodźcami wizualnymi.

Przedszkolak i uczeń (4-10 lat): wyzwania w grupie rówieśniczej i pierwsze trudności w nauce

W wieku przedszkolnym i szkolnym objawy zaburzeń SI stają się bardziej widoczne w kontekście interakcji społecznych, zabawy i nauki. Moje doświadczenie pokazuje, że często te trudności są mylone z innymi problemami wychowawczymi czy rozwojowymi.

• Problemy z koordynacją ruchową, równowagą częste potykanie się, upadki, trudności z jazdą na rowerze czy łapaniem piłki.
• Nadmierna lub zbyt mała aktywność ruchowa, trudności z siedzeniem w miejscu.
• Problemy z koncentracją uwagi, łatwe rozpraszanie się.
• Opóźniony rozwój mowy lub trudności z artykulacją.
• Niska samoocena, wynikająca z trudności w wykonywaniu zadań.
• Problemy emocjonalne: lęki, wybuchy złości, trudności w radzeniu sobie ze stresem.
• Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami.
• Niechęć do określonych aktywności (np. zajęcia plastyczne, WF) ze względu na bodźce sensoryczne.

Dorosłość: czy problemy z koncentracją w biurze i niechęć do tłumów to echo dziecięcych trudności?

Zaburzenia integracji sensorycznej nie znikają wraz z wiekiem często zmieniają jedynie swoją formę lub sposób manifestacji. Wiele dorosłych osób doświadcza trudności, które mają swoje korzenie w dzieciństwie.

Objawy zaburzeń SI u dorosłych mogą obejmować:

• Trudności z koncentracją w głośnym otoczeniu, zwłaszcza w biurach typu open space.
• Nadwrażliwość na światło, dźwięki, zapachy, co utrudnia funkcjonowanie w miejscach publicznych.
• Unikanie zatłoczonych miejsc, kolejek, imprez masowych.
• Silne preferencje dotyczące faktury ubrań, pościeli, jedzenia.
• Problemy z organizacją czasu i przestrzeni.
• Lęk przed nowymi sytuacjami lub zmianami.
• Trudności w relacjach interpersonalnych, wynikające z nadwrażliwości lub potrzeby izolacji.
• Lęk przed jazdą windą, ruchomymi schodami lub innymi sytuacjami związanymi z ruchem i wysokością.

Zaburzenia SI a inne diagnozy autyzm i ADHD

Gdzie leży granica? Jak odróżnić typowe dla wieku zachowania od realnego problemu?

Ważne jest, aby pamiętać, że pewne zachowania sensoryczne są naturalną częścią rozwoju dziecka. Na przykład, małe dzieci często eksplorują świat przez dotyk i usta, a także mogą być wrażliwe na głośne dźwięki. Problem pojawia się wtedy, gdy objawy są uporczywe, występują w wielu kontekstach i znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie naukę, zabawę, relacje społeczne, a także powodują cierpienie u dziecka lub jego rodziny. Kluczowe jest obserwowanie, czy dane zachowanie jest adekwatne do sytuacji i wieku, czy też stanowi znaczącą przeszkodę.

Kiedy objawy sensoryczne stają się częścią większej diagnozy (ASD, ADHD)

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego bardzo często współwystępują z innymi diagnozami, takimi jak zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) czy zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). W przypadku autyzmu, nadwrażliwość sensoryczna jest wręcz jednym z kryteriów diagnostycznych. Osoby z ADHD często doświadczają trudności z regulacją uwagi i impulsywnością, które mogą być powiązane z problemami sensorycznymi. Zrozumienie tych współwystępowań jest kluczowe dla holistycznego podejścia do diagnozy i terapii.

Przeczytaj również: Objawy OCD: Jak rozpoznać nerwicę natręctw? Kluczowe sygnały

Co robić, gdy zauważysz objawy diagnoza i wsparcie

Kto w Polsce może postawić diagnozę? Rola terapeuty integracji sensorycznej

W Polsce diagnozę i terapię zaburzeń integracji sensorycznej prowadzą certyfikowani terapeuci integracji sensorycznej. Są to zazwyczaj fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi lub logopedzi, którzy ukończyli specjalistyczne szkolenia akredytowane przez Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS). Tylko tacy specjaliści posiadają odpowiednią wiedzę i narzędzia, aby profesjonalnie ocenić funkcjonowanie sensoryczne pacjenta i zaplanować skuteczną terapię.

Jak wygląda proces diagnostyczny i czego się spodziewać?

Proces diagnostyczny zaburzeń integracji sensorycznej jest kompleksowy i zazwyczaj obejmuje kilka etapów:

1. Wywiad z rodzicem/pacjentem: Terapeuta zbiera szczegółowe informacje dotyczące rozwoju, zdrowia, zachowań i trudności zgłaszanych przez pacjenta lub jego opiekunów.
2. Kwestionariusze: Często stosuje się standaryzowane kwestionariusze oceniające funkcjonowanie sensoryczne, wypełniane przez rodziców lub samych pacjentów.
3. Obserwacja kliniczna: Terapeuta obserwuje pacjenta podczas swobodnej zabawy lub wykonywania określonych czynności, zwracając uwagę na jego reakcje sensoryczne i ruchowe.
4. Próby kliniczne: Przeprowadzane są specjalistyczne testy i zadania oceniające funkcjonowanie poszczególnych systemów sensorycznych (dotyk, słuch, wzrok, równowaga, czucie głębokie) oraz reakcje adaptacyjne pacjenta.
5. Analiza wyników: Na podstawie zebranych danych terapeuta formułuje diagnozę i rekomendacje dotyczące dalszego postępowania.

Cały proces ma na celu zrozumienie, w jaki sposób pacjent przetwarza bodźce sensoryczne i jakie trudności z tego wynikają w codziennym życiu.

Terapia przez zabawę: na czym polega i jakie przynosi efekty?

Terapia integracji sensorycznej opiera się na fundamentalnej zasadzie, że dzieci uczą się i rozwijają najlepiej poprzez zabawę. Terapeuta tworzy środowisko bogate w różnorodne bodźce sensoryczne, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Poprzez specjalnie zaprojektowane aktywności, takie jak huśtanie się na hamakach, turlanie po materacach, zabawy z różnymi fakturami czy ćwiczenia równowagi, terapeuta stymuluje układ nerwowy pacjenta. Celem jest pomoc mózgowi w lepszym organizowaniu i przetwarzaniu informacji sensorycznych, co prowadzi do rozwoju bardziej adekwatnych reakcji adaptacyjnych. W efekcie terapia pomaga poprawić koordynację ruchową, równowagę, koncentrację, samoregulację emocjonalną i ogólne funkcjonowanie w codziennym życiu.